પ્રશ્ન 1. અખો શા માટે સંસારત્યાગ કરે છે? એની મનઃસ્થિતિ જણાવો.
ઉત્તરઃ
આપણાં સુપ્રસિદ્ધ મધ્યકાલીન જ્ઞાની કવિ અખાના જીવન વિશે પ્રચલિત દંતકથાને આધારે લેખક ચંદ્રવદન મહેતાએ “અખાનો સંસારત્યાગ’ ચરિત્રનાટક લખ્યું છે. એમાં અખાના ઉદાત્ત વ્યક્તિત્વને સુપેરે ચિત્રિત કર્યું છે.

અખા જેવા સજ્જન વ્યક્તિને સમાજની રૂઢિગત ઢબને કારણે ઘણી મુસીબતો અને અપમાનનો સામનો કરવો પડે છે. અખાના પાડોશમાં રહેતા જમનાબેન જેમને અખો ધર્મભગિની માનતો હતો. ભાઈ તરીકેની બધી જ જવાબદારી નિભાવતો હતો.

જમનાબેન પણ અખાને પોતાનો સગો ભાઈ માનતી હતી. આ સંબંધની લોકોને ઈર્ષ્યા થતી હતી. તેથી આસપાસના લોકોએ અખા વિરુદ્ધ જમનાબેનને ઉશ્કેર્યા.

જમનાબેને અખા પાસે જમા કરેલા રૂપિયા કઢાવવા કંઠી પહેરવાનું કહીને કંઠી બનાવડાવી. કંઠી બની ગયા પછી અખા પરના અવિશ્વાસને કારણે ચોકસી પાસે તેની ખરાઈ કરાવવા લઈ ગયા. આ વાતની જાણ થતાં અખાને જગતની મોહમાયાની નિરર્થકતા સમજાઈ ગઈ.

પાખંડથી ભરેલી આ દુનિયામાં માણસ તો પામર છે. તે ભરમાઈ જાય છે. માટીના માળખામાં આટલો બધો પ્રપંચ. માનવમાત્રને માયાના બંધન છે. મારી બેન જેવી બેનને પણ મારા પર વિશ્વાસ નથી. પાંચ-પાંચ વર્ષ આટલી નિમકહલાલ સેવા બજાવી તોય સૂબેદારના મનમાં મારે માટે અવિશ્વાસ આવ્યો. માનવજીવન કેટલું સહેલું છે? માયાના આવરણ કેવા લાલ-પીળા રંગ દેખાડે છે? માયાની ઈન્દ્રજાળથી કોઈ બચી શકતું નથી.

માયા જુદા જુદા વેશ, ચિત્ર-વિચિત્ર પ્રપંચ લીલા, કૂવા પરના ચક્કર જેવી ગતિ માયાનું ચંચળ ચાતુર્ય વગેરે દ્વારા એ માણસને મર્કટની જેમ નચાવે છે. સોનું ઘડ્યું ત્યારે આળ આવ્યું ને? હવે મારે સોનીનો ધંધો જ નથી કરવો. આ સંસાર અસાર છે. આમ, અખાને સંસાર પર વિરક્તિ આવી.

પ્રશ્ન 2. અખો અને જમવાનું ચરિત્ર ચિત્રણ કરો.
ઉત્તરઃ
અખો આપણાં સુપ્રસિદ્ધ મધ્યકાલીન જ્ઞાની કવિ અખાના જીવન વિશે પ્રચલિત દંતકથાને આધારે લેખક ચંદ્રવદન મહેતાએ અખાનો સંસારત્યાગ ચરિત્રનાટક લખ્યું છે. અખાના જીવનના વળાંકરૂપ સંસારત્યાગના પ્રસંગને આબેહુબ આલેખ્યો છે. એમાં અખાના ઉદાત્ત વ્યક્તિત્વને સુપેરે ચિત્રિત કર્યું છે.

અખો ચલણી સિક્કા બનાવવાની રાજ્યની ટંકશાળમાં ઉપરી અધિકારી તરીકે કામ કરતો હતો. પાંચ-પાંચ વર્ષ સુધી ઈમાનદારીથી કામ કરવા છતાં સોના-ચાંદીના સિક્કામાં બીજી ધાતુ મેળવવાનો આરોપ તેના પર આવ્યો.

અખો પાડોશમાં રહેતા જમનાબેનને ધર્મભગિની માનીને ભાઈ તરીકેની બધી ફરજ બજાવતો હતો. પણ લોકોની કાનભંભેરણીને કારણે જમનાબેનને અખા પર અવિશ્વાસ આવ્યો. પોતાના ત્રણસો રૂપિયા પાછા મેળવવા કંઠી પહેરવાનું બહાનું કાઢ્યું. કંઠી બની ગયા પછી એની ખરાઈ ચોકસી પાસે કરાવી. અખાને આ વાતની જાણ થતાં અખાનું મન સંસાર પરથી ઊઠી ગયું.

માનવજીવન કેટલું સહેલું છે? માયાના આવરણ કેવા લાલપીળા રંગ દેખાડે છે? માયાની ઇન્દ્રજાળથી કોઈ બચી શકતું નથી. માયા જુદા જુદા વેશ, ચિત્ર-વિચિત્ર પ્રપંચ લીલા, કૂવા પરના ચક્કર જેવી ગતિ માયાનું ચંચળ ચાતુર્ય વગેરે દ્વારા એ માણસને મર્કટની જેમ નચાવે છે.

સોનું ઘડ્યું ત્યારે આળ આવ્યું ને? હવે મારે સોનીનો ધંધો જ નથી કરવો. આ સંસાર અસાર છે. આમ, અખાને સંસાર પર વિરક્તિ આવી.

જમનાબેન જમનાબેન અખાના પાડોશમાં રહેતા હતા. અખો તેમને ધર્મની બહેન માનતો હતો. જમનાબેનનું બીજું કોઈ સગું હતું નહીં. અખો એક ભાઈ તરીકેની બધી જ જવાબદારીઓ નિભાવતો. જમનાબેન કરકસર કરીને થોડા પૈસા બચાવીને અખા પાસે જમા કરાવતી.

જમનાબેનના અખા પાસે ત્રણસો રૂપિયા જમા થયા હતા. અખો પણ પોતાની બહેન માટે વધારે મહેનત કરતો. પણ આ સંબંધ લોકોની આંખમાં ખૂઓ. લોકોની કાનભંભેરણીને કારણે જમનાબેનને અખા પર અવિશ્વાસ આવ્યો અને તેને લાગ્યું કે અખો તેના પૈસા પાછા નહિ આપે.

એ માટે કંઠી પહેરવાનું બહાનું કાઢ્યું. અખાએ પોતાની બેનને કંઠી પહેરવી છે એ જાણી ખૂબ જ કાળજીપૂર્વક થોડું સોનું વધારે ઉમેરીને કંઠી બનાવી. કંઠી બની ગયા પછી એની ખરાઈ ચોકસી પાસે કરાવી. અખાને આ વાતની જાણ થતાં અખાનું મન સંસાર પરથી ઊઠી ગયું.

જમનાબેનને પોતાની ભૂલ સમજાઈ. તેને એવું લાગે છે કે તેના પાપને કારણે અખા પર આરોપ આવ્યો. તેણે અખાની માફી માગી પણ ત્યારે ઘણું મોડું થઈ ગયું હતું. અખો સંસાર ત્યાગીને સાચા ગુરુની શોધમાં નીકળી ગયો હતો.