પ્રશ્ન 1. “મોરનાં ઈંડાં” શીર્ષક સમજાવો.
ઉત્તરઃ
ગુજરાતી સાહિત્યમાં પત્રકાર, નવલકથા અને ટૂંકી વાર્તા ક્ષેત્રે ખ્યાતિ મેળવનાર ઈશ્વર પેટલીકરે પ્રસ્તુત વાર્તામાં, “માતા – પિતાના સંસ્કારો સંતાનોમાં આપોઆપ આવે છે, તે કેળવવા પડતાં નથી’ એ યથાર્થ રીતે રજૂ થયું છે.

ખંભાતના કિલાચંદ શેઠની દીકરી કબુ સારા દિવસો લઈને મુંબઈથી આણંદ આવી. એને સહીસલામત ખંભાત લઈ જવા માટે બે ગાડીવાન અને મુનીમ સ્ટેશને આવ્યા. કબુ પાસે ઘણું જોખમ હતું. તેથી મુનીમજીએ મહીજીના દીકરાને વળાવિયા તરીકે લઈ જવાનું નક્કી કર્યું.

પુત્રની કસોટી કરતો મહીજી અને પોતાની ફરજ બજાવતા પિતા પર ઘા કરતો પુત્ર બધો ખરેખર જીવંત પાત્ર હોય એમ આપણાં મનમાં વસી જાય છે. પુત્રનો ઘા ઝીલીને પણ તેની નીડરતા, શૂરવીરતા અને સ્વધર્મપાલનના ગુણોની પિતા પ્રશંસા કરે છે.

અહીં, પિતાની પુત્ર માટેની ખુમારી અને ગર્વની લાગણી સાથે જીવનમૂલ્યની ઓળખ પણ સ્પષ્ટ થાય છે.

વાર્તામાં પુત્રના પરાક્રમથી હરખઘેલી બનેલી મા, ડરપોક મુનીમ,? ગભરુ કબુ, નીડર તથા સ્વમાની વજેસંગ અને દલભાઈના પાત્રો વાર્તાને વધારે જીવંત બનાવે છે. “મોરનાં ઈંડા ચીતરવા ન પડે એ કહેવત બુધા અને મહીજીના પાત્ર દ્વારા અહીં ખરેખર સિદ્ધ થાય છે.

પ્રશ્ન 2. મહીજીએ દીકરાની નેકી અને મર્દાનગીની પરીક્ષા કઈ રીતે કરી?
ઉત્તરઃ
ઈશ્વર પેટલીકર લિખિત “મોરનાં ઈંડાં’ વાર્તામાં મહીજીનું પાત્ર એક અનોખું વ્યક્તિત્વ ધરાવે છે. કબુને આણંદથી ખંભાત પહોંચાડવા મુનીમ અને ગાડીવાન વજેસંગ અને દલભાઈ નીકળ્યા. પડોળીની ભાગોળે આવતા જ સૂર્યાસ્ત થઈ ગયો. મુનીમજીએ મહીજીના દીકરાને વળાવિયા તરીકે લઈ જવાનું નક્કી કર્યું.

પુત્રની કસોટી કરવા પોતે ડાકુ બનીને પુત્ર બુધો જે ગાડાનું રક્ષણ કરવા ગયો હતો એ જ ગાડાને લૂંટવા રસ્તો રોકીને ઊભો રહ્યો. પણ તેણે બધાને ખસી જવા પડકાર કર્યો. બધાએ પણ સામો પડકાર કરીને ચાલ્યા જવા કહ્યું. એમ પણ કહ્યું કે “અલ્યા બાપુ! મારું માની જા અત્યારે તું મારો બાપ નથી, હજી શરમ રાખું છું ત્યાં સુધી.

નહીં તો જોયા જેવી થશે.” પણ મહીજી ખડગની પેઠે અડીખમ રહ્યો. ત્યારે બધાએ પોતાની ફરજની વચ્ચે આવતા પિતા પર તલવારથી પ્રહાર કર્યો. પરંતુ મહીજી તો પુત્રની નેકીની કસોટી કરતો હતો. તેણે પુત્રને શાબાશી આપતાં કહ્યું કે, “શાબાશ દીકરા હવે મને ખાતરી થઈ ગઈ છે કે તું મારું નામ નહીં બોળે.” આમ મહીજીએ પોતાના પુત્રની નેકી અને ઈમાનદારીની પરીક્ષા કરી.