કુસુમનું કઠણ તપ પાઠ-પરિચય
પ્રસ્તુત પાઠ “સરસ્વતીચંદ્ર’ નવલકથા-ખંડના ચતુર્થ ભાગમાંથી લેવાયેલો છે. વિદ્યાચતુર અને ગુણસુંદરીની દીકરી કુમુદનો વિવાહ લક્ષ્મીનંદન અને ચંદ્રલક્ષ્મીના પુત્ર સરસ્વતીચંદ્ર સાથે સંપન્ન થયો હતો. પણ સરસ્વતીચંદ્રના ગૃહત્યાગ અને પ્રમાદધનની સાથે પુનર્લગ્નને કારણે કુમુદ ખૂબ દુઃખી થઈ ગઈ હતી. કુમુદની બહેન કુસુમ તેના દુઃખથી અજાણ ન હતી. કુસુમ તેજસ્વી, બુદ્ધિશાળી, હોશિયાર અને પશ્ચિમના વિચારોથી પ્રભાવિત હતી.

પિતા વિદ્યાચતુર કુસુમ પરણીને દુઃખી થાય એ કરતાં કુંવારી રહે એવું વિચારતા હતા. કુસુમ માતા-પિતાની વેદનાને કારણે આજીવન કુંવારી રહીને માલણ જેવું સાદું અને સરળ જીવન જીવવાનો નિશ્ચય કરે છે. આ નવલકથાખંડમાં કુસુમની સમજદારી અને કઠોર સાધનાનું આલેખન થયું છે.

[This lesson has been taken from the chapter of the novel Saraswati Chandra : Part 4. Vidyachatur and Gunsundari’s daughter Kumud was married with the son of Laxminandan and Chandralaxmi. But due to Saraswati Chandra’s home-leaving (worldly life) and remarriage with Pramaddhan, Kumud was very unhappy. Kumud’s sister Kusum was not unaware of her grief.

Kusum was bright, intelligent, clever and was impressed by western thoughts. Father Vidyachatur thought that it is fair if Kusum remains unmarried instead of becoming unhappy after marrying. Kusum decided to remain unmarried and live a simple life as a gardener because of her parents’ pain. Kusum’s understanding and hardship has been depicted in this chapter of the novel.]